Bir râvi/rivayet tenkidi ilkesinin serüveni: Sadece müfesser cerh kabul edilir

Abstract

İsnâd analizleri büyük ölçüde râvî eleştirileri üzerinden yapılmış ve bu durum ise Cerh-ta‘dîl İlminin ehemmiyetini artırdığı gibi ricâl tenkitlerinin belirlenen ilkelere göre değerlendirilmesini de gerektirmiştir. Bazı fıkıh ve hadis usûlü âlimleri tarafından konulan prensipler arasında “kabul edilebilmesi için cerhin nedeninin açıklanması zorunludur” kaidesi yer almaktadır. Bu çalışma hicrî dördüncü asırda fıkıh usûlü eserlerinde tartışılmaya başlanan bu ilkenin hadis usûlü eserlerine geçiş serüvenini, arka planını, böyle bir kâidenin ricâl tenkit alanında oluşturabilecek sorunlara karşı geliştirilen yaklaşımı neden sonuç ilişkisi içerisinde değerlendirmeyi hedeflemektedir. Buna göre hadis usulü eserlerine Hatîb el- Bağdâdî’yle (ö. 463/1071) birlikte giren bu ilkenin esasında şâhitlerin tezkiyesi konusuyla oldukça irtibatlı olduğu, hicrî ilk üç asırdaki bazı muhaddislerin bu görüşte olduğu iddiasının gerçeği yansıtmadığı tespit edilmiştir. Ricâl tenkit eserlerindeki yaygın uygulamayla sorun oluşturacak bir şekilde bu ilkenin hadis usûlünde kabulünün ise İbnü’s-Salâh’la (ö. 643/1245) birlikte gerçekleştiği görülmüştür. Fıkıh ve fıkıh usûlü alanında beşinci asırda kabul edilen bu yaklaşım cerh-ta‘dîl eserlerindeki mübhem cerhleri tamamen kullanışsız hâle getirmemesi için tevakkuf fikri yine bu dönemde gündeme gelse de herkes tarafından kabul edilmemiştir. Tevakkuf fikrinin muhtemelen şâhitlikle ilgili yaklaşımdan esinlenerek kabulü ise yine İbnü’s-Salâh tarafından gerçekleşmiştir.

Analysis of chain of transmission is largely made on the basis of relativistic criticism, which in turn has increased the importance of the Science of Invalidationand Rectification (‘Ilm al-Jarh wa al-ta‘d?l), and has required the evaluation of rational criticisms according to established principles. Among the principles put forward by some scholars of fiqh and hadith scholars, there is a saying that “it is necessary to explain the cause of the invalidation in order to be accepted”. The aim of this study is to evaluate the process of this principle, which has been started to be discussed in the Qur'anic works of the fourth century in the Hijri 4th century, and the background of the transmission to the hadith method, in the result relation of the approach developed against the problems that such a criterion may have in the field of criticism. According to this, it has been determined that the allegations that some of the relaters in the first three centuries of the hijri were in this opinion were not related to the truth. It has been determined that the acceptance of this principle comes with Ibn al-Salah, and that the idea of pausing (al-tawaqquf), developed to solve this problem, is probably inspired by the approach to witnessing again.