Türkçede K- > G- Ve T- > D- Tonlulaşması Üzerine Düşünceler

Abstract

Oğuz Türkçesinde ön seste /K-/ ve /T-/ taşıyan kelimelerin sadece bir bölümünün tonlulaşma sebebi bugüne kadar açıklanamamıştır. Bir kısım araştırmacı bunu yazı dilindeki kelime kalıplaşmalarına bağlamakta, bir kısmı ise lehçeler ve diller arası tesirle açıklamaktadır. Bugün Türkiye Türkçesinde kelime başındaki bazı ince sıradan /k-/ sesleri tonlulaşarak /g-/ sesine dönüşmüştür: Kirü > girü, kel- > gel-, köñül > gönül, ked- > gey- vb. Bazı Türkçe kelimelerde ise ön seste /k-/ korunmuştur: kes-, küs-, kişne-, kekeme, köprü, kirpi... Azerî ve Türkmen Türkçesinde kelime başı tonlulaşma hadisesi daha istikrarlı gerçekleşmiş ve kelime başı /?-/ > /g-/ değişimi de yaygınlık kazanmıştır: gara, gış, guş… Oğuz Türkçede, ön seste /T-/ > /D-/ tonlulaşmasını kesin kurallara bağlamak /K-/ > /G-/ tonlulaşmasını açıklamaktan çok daha zordur. Çünkü Oğuz Türkçesinde ince sıradan /t-/ ünsüzü daha fazla tonlulaşma eğilimi göstermekle birlikte tal > dal, tamar > damar, tag > dağ vb. kelimelerde kalın sıradan /†-/ ünsüzü de tonlulaşmaktadır. Bu makalede, Oğuz Türkçesinde, Türkçe kelimelerdeki ön seste tonlulaşmanın sebepleri ortaya konmuştur. Kelime başında tonlulaşmaya uğrayan veya Eski Türkçedeki kullanımını devam ettiren kelimeler tespit edilerek ön seste tonlulaşmaya aykırılık gösteren kelimelerin nitelikleri belirlenmiştir.

The reason for the toning of only one part of the words bearing the frontal / K- / and / T- / in the Oghuz Turkic has not been explained till this day. Some researchers refer to this in the form of words in the writing language, and some of them explain the influence between dialects and languages. Today in Turkish in Turkey, some front / k / sound at the beginning of the word turn into / g- / voice by toning: Kirü > girü, kel- > gel-, köñül > gönül, ked- > gey - etc. In some Turkish words, the voice at the frontal point is preserved: kes-, küs-, kişne-, kekeme, köprü, kirpi... In the Azerbaijani and Turkmen Turkic, the word head tonality event has become more stable and the word head / ?- /> / g - / exchange has also become widespread: gara, gış, guş… In Oghuz Turkic, it is far more difficult to explain the frontal / T- /> / D- / tonalization with the strict rules than explaining / K- /> / G- / tonalization. Because in Oghuz Turkic, the consonant / t- / has a tendency to increase the tonality. In the words like tal > dal, tamar > damar, tag > dağ / †- / consonant gets thicker. In this article, the reasons for the tonalization of the frontal voice in Turkish words in Oghuz Turkic have been revealed. The qualities of the words which were found to be tinted at the beginning of the word or those which continued to be used in the Old Turkic were determined and the ones which were contradictory to the tonalization were stated.