Türkiye’de döviz kuru ve enflasyon arasında zamanla değişen nedensellik ilişkisi: 1989-2020 dönemi için kanıtlar

Abstract

Ulusal ekonomilerin küreselleşmesi ve ekonomik özgürlüklerin yaygınlaşması döviz kurlarının iktisadi göstergeler üzerindeki etkinliğini artırmıştır. Döviz kurları ve enflasyonun birbiri üzerindeki etkileri ve enflasyonun mikro, makro ve uluslararası ekonomik sistem üzerindeki bilinen rolü farklı dönemlerde bu değişkenlerin ilişkisinin yakından takibini gerektirmektedir. Türkiye ekonomisinde sermaye hareketlerinin serbestleştirilmesi sonrasında dalgalanan döviz kurları ve yüksek enflasyon, kronikleşen istikrarsız ekonomik ortamın en önemli sebepleri olarak görülmektedir. Bu değişkenlerin etkin yönetilmesi ve ekonomik performansın artırılması bu iki değişkenden hangisinin diğerinin nedeni olduğunun araştırılmasını gerektirmektedir. Bu nedenle de döviz kuru ve enflasyon arasındaki ilişkiyi farklı dönem ve farklı ekonometrik yöntemlerle test eden çalışmaların sayısı her geçen gün artmaktadır. Bu çalışmada, Türkiye’de 1989M01-2020M07 döneminde döviz kuru ve enflasyon arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır. Ekonometrik zaman serisi yöntemlerinin kullanıldığı analiz kapsamında, döviz kurunu temsilen reel efektif döviz kuru ve enflasyonu temsilen tüketici fiyatlarındaki aylık değişim oranı kullanılmıştır. Serilerin durağanlık düzeyleri yapısal kırılmaları dikkate almayan ADF ve PP testleri ve yapısal kırılmaları dikkate alan ZA birim kök testiyle araştırılmıştır. Daha sonra değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisinin belirlenmesi amacıyla Hacker ve Hatemi-J (2006) bootstrap nedensellik testi kullanılmıştır. Bu teste ait sonuçlar, reel efektif döviz kurundan enflasyona doğru tek yönlü nedensellik ilişkisi olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca nedenselliğin zamana bağlı olarak değişimini incelemek için zamanla değişen nedensellik testi uygulanmıştır. Test sonuçları, değişkenler arasında farklı dönemlerde nedensellik ilişkisinin olduğunu göstermiştir. Özellikle ekonomik ya da siyasi krizlerin olduğu dönemlerde değişkenler arasında güçlü nedensel ilişkilerin olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuçlar fiyatlar genel düzeyinde istikrarı sağlamak için uygulanacak politikaların döviz kurunda denge sağlayıcı etkiler yaratacağı ve döviz kurunda istikrarı sağlayacak politikaların da eş zamanlı olarak enflasyonu kontrol altında tutmaya yardımcı olacağını göstermektedir.

The globalization of national economies and the spread of economic freedoms have increased the effectiveness of exchange rates on economic indicators. The effects of exchange rates and inflation on each other and the known role of inflation on the micro, macro and international economic system require close monitoring of the relationship between these variables in different periods. Fluctuating exchange rates and high inflation after the liberalization of capital movements in the Turkish economy are seen as the most important reasons of the chronic unstable economic environment. In order to manage these variables effectively and to increase economic performance require investigation of which of these two variables is the cause of the other. For this reason, the number of studies that test the relationship between exchange rate and inflation with different econometric methods is increasing day by day. In this study, it is aimed to examine the relationship between exchange rate and inflation in Turkey in the period 1989M01-2020M07. Within the scope of the analysis using econometric time series methods, the real effective exchange rate representing the exchange rate and the monthly rate of change in consumer prices representing inflation were used. The stationarity levels of the series were investigated by ADF and PP tests, which do not take into account structural breaks, and the ZA unit root test, which takes structural breaks into account. Then, Hacker and Hatemi-J (2006) bootstrap causality test was used to determine the causality relationship between variables. The results of this test show that there is a one-way causality relationship from real effective exchange rate to inflation. In addition, time varying causality test was applied to examine the change of causality with time. Test results showed that there is a causality relationship between variables at different periods. It has been determined that there are strong causal relationships between variables, especially in periods of economic or political crises. These results indicate that policies to be implemented to ensure stability at the general level of prices will create balancing effects on the exchange rate, and policies that will ensure stability in the exchange rate will simultaneously help keep inflation under control.