Yazıcıoğlu Mehmed’in Muhammediye’sinde dinî ve edebî kaynaklar

Abstract

15. asırda Osmanlı’da dinî-tasavvufî kültürün olgunlaşmasında çok önemli bir yere sahip olan Yazıcıoğlu Mehmed (ö. 855 / 1451), Muhammediye adlı eserini 853/1449’da Gelibolu’da tamamlamıştır. Yazıldığı yıllarda Anadolu halkı arasında büyük bir heyecanla karşılanmış ve bu tesiri yüzyıllarca devam etmiştir. Nitekim Evliya Çelebi, Muhammediye’nin Gelibolu, Ankara ve Amasya halkı arasında ezbere bilindiğini kaydeder. Muhammediye, sade ve samimi ifadesi, akıcı üslubu ve halk dilinden tabirleriyle asırlardan beri geniş halk kitleleri üzerinde etkili olmuştur. Medrese, tekke ve camiler yanında, köy odalarında da muhafaza edilmiş, okunup dinlenmiş, bu suretle yaygın din eğitiminin dayandığı en mühim eserlerden biri olarak kabul görmüştür. Hatta kaynakların verdiği bilgilere göre Muhammediye, mevlit gibi besteli bir şekilde de meclislerde okunmuştur. Yazıcıoğlu Mehmed bu eserinde Hz. Peygamber’in hayatı, mucizeleri, savaşları, ailesi ve yakın çevresi başta olmak üzere; kâinatın yaratılması, ruhun var olması, ilk insan Hz. Âdem’in yaratılması, kıyamet alametleri, kıyamet sahneleri, cennet ve cehennemin yaratılması, haşir, hesap ve İslami literatürde geçen pek çok mevzuları konu edinmiştir. Söz konusu bu mevzular anlatılırken başvurulan kaynaklar arasında ilk akla gelen Kur’an ve hadislerdir. Eserin her bahsini ayet ve hadislerle destekleyen Yazıcıoğlu Mehmed’in, zikrettiği bazı mevzularda ise konuyla ilgili sarih ayet veya hadis yoksa bu konuda geçmişte fikir beyan etmiş Arap ve Fars kaynaklarından yararlandığı görülmektedir. Aslında bu kaynakların bir kısmı İsrailiyat diye tabir edilen bilgilerin toplandığı kaynaklardır. Bu çalışmada Yazıcıoğlu Mehmed’in Muhammediye’yi kaleme alırken faydalandığı kaynaklar üzerinde durmaya ve bu kaynakların İslam kültüründeki etkinliğine değinilecektir.

Yazicioglu Mehmed (d. 855 / 1451), who had a very important place in the maturation of the religious-mystical cultures in the Ottoman Empire in the 15th century, completed his work Muhammediye in 853 / 1449 in Gallipoli. It has been welcomed with enthusiasm among the people of Anatolia for many years and this effect has continued for centuries. As a matter of fact, Evliya Çelebi records that Muhammadiye is known to the people of Gallipoli, Ankara and Amasya by heart. Muhammadiye has been influential on the masses of the people since the centuries, with plain and sincere expression, fluent style and popular language. The madrasa was preserved in the rooms of the villages along with the tekke and the glass, and was read and rested, and it was accepted as one of the most important works based on this extensively religious education. Even according to the sources given by the sources, Muhammadiye was read in the parliaments as well as Mevlid. The subjects of the literature in this work by Yazicioglu Mehmed are life of the Prophet, miracles, wars, family and close surroundings of the Prophet; the creation of the cosmos, the existence of the spirit, the first human being the creation of Adam, the portents of Doomsday, the stakes of Doomsday, the creation of heaven and hell, the poetry, the calculus, and many other Islamic literature. These are the Qur'an and hadiths that come to mind first among the sources referred to while describing these positions. Yazicioglu Mehmed, who supports every banner of the work with verses and hadiths, appears to have benefited from Arab and Persian sources who have expressed opinions in the past without any relevant sayings or hadiths in some of the mentioned chapters. In fact, some of these sources are sources of information called Israeli art. In this work, we will focus on the resources that Yazicioglu Mehmed used while receiving Muhammadiye's remuneration and the effectiveness of these sources in Islamic culture.