Memlûk Sultanlarının Hacları

Abstract

Arapça’da “gitmek, yönelmek; ziyaret etmek” anlamlarına gelen hac kelimesi, fıkıh terimi olarak imkânı olan her Müslümanın belirlenmiş zaman içinde Kâbe’yi, Arafat, Müzdelife ve Mina’yı ziyaret etmek ve belli bazı dîni görevleri yerine getirmek suretiyle yaptığı ibadeti ifade eder. Bu ibadeti yerine getirenlere Arapça’da hac (çoğulu huccâc), Türkçe’de hacı denir. Ali İmran suresinin 97. ayetinde " Yolculuğuna gücü yetenlerin haccetmesi, Allah'ın insanlar üzerindeki hakkıdır" şeklinde tanımlanan hac ibadeti, çeşitli hadis-i şeriflerde de Hz. Peygamber tarafından İslam'ın beş şartından birisi olarak zikredilmiş ve tehir edilmeksizin yapılması tavsiye olunmuştur. Hac ibadeti, hacca gitme şartlarını sağlayan her Müslüman üzerlerine farz kılınmış, sultanlar yani devlet yöneticileri de ondan muaf tutulmamıştır. Ancak genel olarak bakıldığı vakit, Hicaz bölgesine yakın devletlerin yöneticilerinin bazıları hariç bu ibadeti, İslam/Türk-İslam devletlerinin yöneticileri çeşitli sebeplerle yerine getirmemişlerdir. Örneğin; Büyük Selçuklu Devleti ve Türkiye Selçuklu Devleti sultanları, Osmanlı Devleti padişahlarından hiç birisi hacca gitmemişlerdir. Mısır merkezli olmak üzere 1250-1517 yılları arasında tüm Orta Doğu'yu kontrol eden Memlûkler Devleti sultanlarından ise Baybars, Muhammed b. Kalavun, ve Kayıtbay hac ibadetlerini yerine getirmiş, el-Melîkü'l-Eşref Şa’bân ise hacca giderken çıkan isyan neticesi tahtını kaybetmiş ve öldürülmüştür. Bu çalışmada ismi anılan Memlûk sultanlarının hacları detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

The term hajj which means “to go, to head, to visit” in Arabic means the worship of every Muslim who has the opportunity by visiting the Kaaba, Arafat, Müzdelife and Mina and fulfilling certain religious duties as a fiqh. Those who fulfill this worship are called haj (plural huccâc) in Arabic and haji in Turkish. Worship of hajj, which is defined as the right of Allah on people who can afford the journey in the 97th verse of Surah of AliImran, has been mentioned by the Prophet as one of the five pillars of Islam and advised to be performed without delay. Sultans, state governors, were not excluded from this worship which every Muslim is obliged to perform. However, in general, except for some of the rulers of states close to the Hejaz region, governors of Islamic / Turkish-Islamic states did not fulfil this worship for various reasons. For example; sultans of Great Seljuk Empire and Anatolian Seljuk Sultanate and rulers of the Ottoman Empire did not go on a hajj to Mecca. However, from sultans of Mamluk State dominating the entire Middle East as Egypt-based in the period 1250-1517, Baybars, Muhammad b. Kalavun, and Kayıtbay fulfilled the worship of hajj. Al-Malîk al-Ashraf Shaban lost his throne and was killed as a result of the revolt on his route to the hajj. In this study, hajj of the Mamluk sultans, whose names are mentioned, will be discussed in detail.