Bazı Scorzonera L. (Asteraceae) taksonlarının aken morfolojik özellikleri

Abstract

Bu çalışmada ülkemizde yayılış gösteren 26 Scorzonera L. (Asteraceae) taksonunun aken özellikleri incelenmiştir. Çalışılan taksonlardan 2 tanesi Podospermum, 2 tanesi Pseudopodospermum, 22 tanesi Scorzonera altcinsine aittir. İncelenen taksonlar 2005-2012 yılları arasında yayılış gösterdikleri doğal ortamlarından yapılan arazi çalışmaları ile toplanmıştır. Yapılan incelemelerde kullanılan akenler herbaryum örneklerinden ya da araziden özel olarak toplanan ve steril ortamlarda saklanan aken stoklarından temin edilmiştir. Stero mikroskobu ile genel görüntüleri fotoğraflanan olgun akenler Taramalı Elektron Mikroskobu (SEM)?nda incelenmek üzere temizleme işleminden sonra stablara yerleştirilerek altın ile kaplanmıştır. SEM incelemelerinde akenlerin farklı büyütmelerde ayrıntılı fotoğrafları çekilmiştir. Yapılan çalışmalarda incelenen taksonların aken özelliklerinin oldukça değişken olduğu görülmüştür. Özellikle akenlerin saplı (stipitat) olup olmaması, pappus özellikleri, aken boyu gibi makro özellikler ile hücre şekli ve hücre yüzeyi gibi mikro özelliklerin incelenen taksonlar arasında değiştiği tespit edilmiştir. Akenlerin stipitatlık durumu ile aken yüzeyindeki hücre şeklinin Podospermum, Pseudopodospermum ve Scorzonera altcinslerinin ayrımında kararlı karakterler olduğu görülmüştür. Podospermum altcinsinde dikdörtgenimsi hücreler mevcutken Pseudopodospermum altcinsi uzamış hücrelerle karakterize edilmektedir. Scorzonera altcinsine ait taksonlarda ise dikdörtgenimsi ve uzamış hücrelere rastlanmaktadır. Ayrıca bu altcinse ait bazı taksonlarda herhangi bir hücre şekline rastlanmamıştır. Bu taksonlarda aken yüzeyi çukurlar, boyuna yollar ve granüller ile kaplanmıştır. Ancak bu karakterin aynı altcins altında incelenen taksonları birbirinden ayırmada yeterli olmadığı görülmüştür. Hücre yüzey özellikleri altcins ve seksiyon ayrımında ayırıcı olmaz iken morfolojik olarak benzer taksonların ayrımında etkili olduğu belirlenmiştir. Bu çalışma ile incelenen 26 Scorzonera taksonundan 23 tanesinin aken özellikleri ilk defa çalışılmıştır. Çalışılan taksonlardan 12 tanesi ülkemiz için endemiktir. Anahtar Kelimeler: Aken, Asteraceae, Makromorfoji, Mikromorfoloji, SEM,Scorzonera In this study, the achene characteristics of 26 Scorzonera L. taxa growing in Turkey were examined. Two of the taxa that have been studied belong to subgenus Podespermum, two of them belong to subgenus Pseudopodospermum and 22 of them belong to subgenus Scorzonera. The examined taxa have been collected by field studies from their natural habitats between the years of 2005 and 2011.The achenes that have been used in the study were provided from herbarium samples or achene stocks obtained from the field and kept in sterile environment. Firstly, mature achenes were photographed by stereo microscope and than were placed on stabs after cleaning process. Finally, mature achenes were covered with gold to be examined by Scanning Electron Microscobe. The prepared SEM preporetions were photographed in different magnitutes in detail. It is determined that the examined taxa have significant differences in terms of achene properties. Especially some macro features such as, in particular, achenes with stipitate or not, pappus properties and achene height, along with micro features such as cell shape and cell surface ornementation change among the examined taxa. It is seen that the achene stipitate or not and cell shape are decisive characters for delimiting subgenus Podospermum, Pseudopodespermum and Scorzonera. While there are rectangle cells in subgenus Podospermum, subgenus Pseudopodospermum are characterized by elongated cells. In the examined taxa belonging to subgenus Scorzonera are seen both rectangle and elongated cells. Moreover, in the same taxa belonging to the subgenus, any cell type was determined. There are pits, ribs and granules on the surface of these taxa. However, it is determined that these characters are not enough to separate the taxa that examined under the same subgenus. While surface ornementation are not distinguishable for subgenus and section level, they were effective in delimiting of the similar taxa in terms of morphology. In this study, the achene properties of 23 of examined 26 Scorzonera taxa have been studied for the first time. 12 of the examined taxa are endemic for our country. Key words: Achene, Asteraceae, Macromorphology, Micromorphology, SEM,Scorzonera