Bağnaz Bir Selefî Mi Endişeli Bir Entelektüel Mi?

Abstract

Bu makale, İslam düşüncesinin en önemli teorisyenlerinden biri olan İbn Teymiyye’nin, ilmi kişiliğinin belirgin bir özelliği olan reaksiyoner karakterini ortaya koymayı hedeflemektedir. Her düşünce gibi onun fikirleri de zamanın ruhundan bü- tünüyle bağımsız olarak değerlendirilemeyeceği için bu karakterin oluşmasında etkili olan dönemin sosyo-kültürel koşullarının genel manzarası özetlenerek tepkiselliğinin boyutu ve nedenleri keşfe çalışılacaktır. Tedvin asrının başlangıcından itibaren ten- kitçi bakış açısının İbn Teymiyye ile birlikte zirveye çıktığını söyleyebiliriz. Onun özellikle felsefe, kelam ve tasavvufa yönelttiği eleştiriler bugün zengin bir malzeme olarak elimizdedir. Bu malzemenin dikkatli bir biçimde tasnif ve tahlili lüzumludur. Zira gerek İbn Teymiye’nin şahsiyeti gerekse fikirleri bugün İslam dünyasındaki pek çok radikal akımın tasvibi gayri kâbil aşırılıklarına ilham kaynağı olması bunu zorunlu kılmaktadır. Diğer taraftan, kendilerini onun düşünce sistemine nispet edenlerin İslam düşüncesinin en büyük münekkitlerinden birisini dogmatik bir figür haline getirip eleştirel düşünce tarzını günah keçisi hâline getirmeleri de işin bir başka boyutudur. Dolayısıyla biz, bir taraftan İbn Teymiyye’nin mevcut dini telakkilere yönelik tenkitle- rini ortaya koyarken, diğer taraftan da onun eleştirilerini taraftarlıktan uzak akademik bir bakış açısıyla değerlendirmeye gayret edeceğiz. Böylelikle şeytanlaştırma veya kutsallaştırma olguları arasına sıkışıp kalan bu büyük ismin mirasını tanıma imkânına kavuşacağız.

This article aims to reveal the reactionary character of Ibn Taymiyyah, one of the most important theorists of Islamic thought, which can be considered as a reflection of his scientific personality. As every thought should be considered in its age, a pho- tograph of sociocultural conditions of his period that influence the formation of this character will be taken and causes and extent of his reactivity will be shown. Critical perspective manifested itself since the beginning of the tadwin century reached its peak with Ibn Taymiyyah. In particular, his philosophy, theology and İslamic mysti- cism criticism enabled us to inherit a rich accumulation in this regard. The unfortunate thing was that his alleged followers made a dogmatic figure out of one of the greatest critics of Islamic thought blaming his critical thinking. In this review, we will try to uncover Ibn Taymiyyah’s critics of religious conceptions of his age from an objective academic perspective. Thus we will have the opportunity to recognize the heritage of this great name who was demonized by some and sanctified by others.