İbn Hibbân’ın Kitâbü’l-Mecrûhîn’deki Ricâl Tenkit Metodu

Abstract

İbn Hibbân, IV/X. asırda yaşamış ve yazdığı eserlerle rical tenkidinde sonraki döneme kaynaklık etmiş önemli bir muhaddistir. Onun yazddığı kitaplarından bir kısmı râvilerle alakalıdır. Bu kitaplardan birisi de makalemizin konusu olan Kitâbü’l-Mecrûhîn’dir. Aslında bu eserin, sika râvileri konu edinen Kitâbu’s-Sikât’la birlikte Kitâbu’t- Târihi’l-Kebîr’in bir parçası olduğu bizzat İbn Hibbân tarafından dile getirilmektedir. Her iki eserden Kitâbu’l-Mecrûhîn’in sonradan kaleme alındğı anlaşılmaktadır. Bu eser, duafâ edebiyatı içerisinde ihtiva ettiği râvi sayısı, selef münekkitlere ait değerlendirmelerin miktarı, herhangi bir râvi hakkında hüküm verilirken sebep bildiren izahatlar yapılması gibi hususlarla ön plana çıkmıştır. Bu makalenin temel hedefi, İbn Hibbân’ın herhangi bir râvi hakkında elde ettiği hükme hangi metotlarla ulaştığını ortaya koymaktır. Görebildiğimiz kadarıyla o, hüküm vereceği zaman üç temel hareket noktasına sahiptir. Bunlar bir münekkit olarak râvi ile likası çerçevesinde edindiği kanaatler, selef münekkitlerden aktarılan değerlendirmeler ve ilgili râvinin aktardığı hadislerdir. İncelemelerimiz neticesinde onun bu unsurları kullanarak ricâl tenkidi gerçekleştirdiği tespit edilmiştir. Bu bağlamda ricâl ve siyer bilgisinden istifade, çeşitli açılardan hoca-öğrenci, râvi-sika râvi mukayesesi, hadisin farklı zamanlardaki rivayetini karşılaştırma, rivayeti oluşturduğu nüshada kontrol etme gibi metotlar kullanıldığı tespit edilmiştir. İbn Hibbân’ın ricâl tenkidinde böylesi bir metodik yaklaşım sergilemesi cerh-ta’dîl ilminin hem sağlam bir geleneğe bağlı olduğunu hem de dinamik bir yönünün bulunduğunu ortaya koymaktadır.

Ibn Hibban is important scholar lived in fourth century who became sources for last centurys with his books. The books he written related to the narrators. One of these books is Kitabu’l- Majruhin. In fact it is part of the Kitabu’t-Tarihi’l-Kabir. The another part is Kitabu’s-Sikat according to Ibn Hibban’s description. Kitabu’l- Majruhin was written after Kitabu’s-Sikat. This book came forward amongs the books written about weak narrators because it contained a lot of narrators, the comments about the weak narrators belongs to the authorities and the hadiths of the narrators whom took part in this book. The basic aim of this article is to find out Ibn Hibbân’s method in which used while examined the narrators. As we see he had three instrument on rijal criticism. One of them is clues while he met as authority with any narrator. Second of them is the comments which transmitted from first authorities about tha narrators and third is the hadiths belongs to the narrators. We saw after our search that he fulfilled the examine of the narrators by this instruments. The methods he used in this frame; using the knowladge of the life of prophet Mohammed (p.b.u.h.) and rijal, the comparison of weak and reliable narrators or studend and teacher, the searching same hadith in various times or own manuscript. Ibn Hibbân’s applaying these methods in narrators criticism proves that the science of al-jarh and al-ta’dîl has both dynamic dimension and consistent tradition.