Sultan, ulema ve hukuk: Ulemanın müsadere uygulamasına muhalefeti

Abstract

Özel mülkiyetin bedel ödemeksizin devlet mülkiyetine geçirilmesi olarak tanımlanabile- cek müsadere, Osmanlı devletinde merkezî idareye kazandırdığı çeşitli avantajları sebe- biyle geniş şekilde uygulanmıştır. En başta gelen avantajı, merkez ve taşrada giderek güçlenen ailelerin ekonomik ve siyasî gücünü ya denetim altına alabilmeye ya da tama- men ortadan kaldırarak kontrolü sağlamaya imkân vermesiydi. Bu avantajından dolayı devlet müsadereye gittikçe daha çok başvurmaya başladı. Devletin yeni müsadere uygu- lamalarıyla İslam hukukunun sınırlarını zorlamaya başlaması, devlet adamları ve özellik- le ulema arasında hoşnutsuzluklara ve ardından güçlü olmasa da muhalefete yol açtı. Eskiden beri var olan bu cılız muhalif kesime XIX. yüzyılda yeni gerekçelerle hariciye bürokratları da katıldı. Bu araştırmada, müsadere uygulaması ve padişahın müsadereye yaklaşımı hakkında genel bilgi verildikten sonra ulema ve bürokratların gösterdikleri tepkiler, tepkilerin sebepleri ve gerekçeleri incelenecektir

Özel mülkiyetin bedel ödemeksizin devlet mülkiyetine geçirilmesi olarak tanımlanabile? cek müsadere, Osmanlı devletinde merkezî idareye kazandırdığı çeşitli avantajları sebe? biyle geniş şekilde uygulanmıştır. En başta gelen avantajı, merkez ve taşrada giderek güçlenen ailelerin ekonomik ve siyasî gücünü ya denetim altına alabilmeye ya da tama? men ortadan kaldırarak kontrolü sağlamaya imkân vermesiydi. Bu avantajından dolayı devlet müsadereye gittikçe daha çok başvurmaya başladı. Devletin yeni müsadere uygu? lamalarıyla İslam hukukunun sınırlarını zorlamaya başlaması, devlet adamları ve özellik? le ulema arasında hoşnutsuzluklara ve ardından güçlü olmasa da muhalefete yol açtı. Eskiden beri var olan bu cılız muhalif kesime XIX. yüzyılda yeni gerekçelerle hariciye bürokratları da katıldı. Bu araştırmada, müsadere uygulaması ve padişahın müsadereye yaklaşımı hakkında genel bilgi verildikten sonra ulema ve bürokratların gösterdikleri tepkiler, tepkilerin sebepleri ve gerekçeleri incelenecektir