Rize Halk Kültürü derlemeleri 1 (mani, halk şiiri, atma türkü, menkıbe, memorat, efsane ve halk inanışı)

Abstract

EDİTÖRDEN Sözlü ve yazılı kültür ürünleri, bulunduğu toplumun kimliğini yansıtır. Doğum, evlenme, ölüm gibi geçiş dönemleri; mani, atma türkü, ağıt, efsane gibi halk edebiyatı ürünleri, tarihi süreçte değişime uğrayarak kültür içinde kendine yer bulur. Halk kültürü, çağlar boyu süren geleneğin günümüze gelen mirası, kalıntısı ve kültürümüzün temel taşlarındandır. Sözlü kültür varlığımızın her geçen gün unutulması nedeniyle bu ürünleri, millet belleğinden silinmeden, en çabuk yoldan derleyip toparlamak, yazılı kaynak haline getirerek gelecek kuşaklara aktarmak bir görevdir. Günümüzdeki teknolojik gelişmelerle birlikte en uzak köye kadar uzanan iletişim araçları ve ulaşımda sağlanan rahatlık, sözlü gelenekte yaşayan binlerce yıllık kültür mirasının unutulmasını hızlandırmaktadır. Çalışmamızın temel amacını oluşturan bu kaygıdan hareketle, kültür ürünü bakımından odukça zengin bir birikime sahip olan Rize’de derleme çalışması yapılarak mevcut birikim tespit edilmiş ve bu kültür zenginliğinin gelecek nesillere aktarılması hedeflenmiştir. Çalışmanın başlangıç aşamasında, Rize kültürü ile ilgili yazılmış eserler incelenmiş, bu inceleme sonucunda mevcut çalışmaların üstüne nelerin eklenebileceği konusunda fikir sahibi olunmuştur. İkinci aşamada il ve ilçe milli eğitim müdürlükleri, il kültür müdürlüğü, belediye başkanlıkları, kaymakamlıklar, muhtarlıklar ve halk eğitim merkezlerinde yetkili kişilerle görüşülmüş; çalışmamıza kaynaklık edebilecek kişileri öğrenme ve onlara ulaşma noktasında bilgi edinilmiştir. Alınan bilgiler ışığında Rize merkez başta olmak üzere ilçe ve köylerine gidilerek burada ikamet eden yaşlı, güngörmüş kişilerle görüşülmüştür. Sahada derleme çalışmaları esnasında en çok tercih edilen yöntemlerden biri olan mülakat yöntemi kullanılmıştır. Bu konuda bize, Saim Sakaoğlu’nun, 1988’de yayınladığı Sahada Derleme Metodları adlı çalışması kaynaklık etmektedir. Derlemeler esnasında ses ve görüntü kayıtları alınmak suretiyle veriler elde edilmiş, bu kayıtlar bilgisayar ortamına aktarılarak yazıya geçirilmiştir. Rize’de gerçekleştirilen kültür derlemelerinde 76 kaynak kişi ile görüşülmüş, kaynak kişi ile ilgili bilgiler çalışmanın sonuna tablo şeklinde eklenmiştir. Çalışmada derlenen malzemenin sonunda yer alan KK kısaltması “kaynak kişi”yi ifade etmektedir. Böylece derlenen kültür ürünü ile ilgili olarak muhtemel bir karışıklığın da önüne geçilmiştir. Derlenen malzemeler yazıya geçirilirken Rize ağız özelliklerine bağlı kalınmış, herhangi bir değişiklik yapılmamıştır. Derleme çalışması esnasında gelenek ve görenekleri uzun süre koruyabilen ve kültür ürünleri bakımından zengin olarak kabul edilen köyler, saha çalışmamızın merkez noktası olmuştur. Rize’de gerçekleştirilen saha çalışmasında, söz konusu bölgede yaşamış ve halen yaşamakta olan saz şairlerinin şiirleri ile maniler, atma türküler, ağıt, menkıbe, memorat, efsane ve halk inanışları tespit edilmiş ve incelenmiştir. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü tarafından Rize Halk Kültürü Araştırmaları-I (Halk Şiiri, Masallar, Hikâyeler, Efsaneler) adıyla desteklenen bu çalışmanın kitap haline getirilip yayımlanmasına öncülük eden ve bu süreçte desteğini esirgemeyen Sayın Rektörümüz Prof. Dr. Hüseyin KARAMAN’a; çalışmanın kitap haline getirilme sürecindeki katkılarından dolayı Sayın Rektör Yardımcımız Prof. Dr. Ahmet İshak DEMİR’e, saha çalışması öncesinde kamera, fotoğraf makinesi, ses kayıt cihazı gibi gerekli donanımı sağlayan rektörlük enformasyon birimine; veri toplama sürecinde kaynak kişilerle görüşüp derlemeler yapan ve çalışmaya katkı sağlayan Prof. Dr. Selami ŞİMŞEK’e, Öğretim Görevlisi Dilek AKAN BUDAK’a, bölümümüz öğretim elemanlarından Dr. Öğr. Üyesi Gülşah ŞİŞMAN’a ve Dr. Öğr. Üyesi Gül YILMAZ ÇAL’a; kaynaklara ulaşma noktasında yardımcı olan Arş. Gör. Damlanur KÜÇÜKYILDIZ’a teşekkür ederim. Dr. Öğr. Üyesi Elif Şebnem DEMİRCİ Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi