XVII. yüzyıl şairlerinden Hâfız-zâde Seyyid Mehmed Sa‘dî Çelebi ve Divanı

Abstract

XVII. yüzyıl, divan edebiyatının her bakımdan olgunluğunun devam ettiği bir yüzyıldır. Sa‘dî Çelebi, bu yüzyılın ikinci yarısında yaşamış bir müderris ve divan şairidir. Onun en önemli eseri Divan’ıdır. Sanat ve edebiyatın zirvedeki yerini muhafaza ettiği bu yüzyılda Devlet içerde ve dışarda çeşitli sarsıntılar geçiriyordu. Sa‘dî Çelebi, divan şiir geleneğine uyarak -kısa çizgilerle, o da birkaç kasidesindeki bazı beyitlerinin dışında- bu sarsıntılara yer vermemiştir. Divan şiiri ve Sa‘dî denilince akla önce İranlı büyük sufi şair Sa‘dî-i Şîrâzî (öl. 1292) gelir. Ancak bizim edebiyatımızda da Sa‘dî Çelebi ile birlikte, Sa‘dî mahlasını kullanan sekiz şair bulunmaktadır.1 Şimdiye kadar bu şairler hakkında yeterli çalışmalar yapılmadığından hiçbiri layıkıyla tanınmamaktadır. Biz hiç olmazsa bunlardan biri olan Sa‘dî Çelebi’yi çeşitli özellikler gösteren Divan’ı ile tanıtmak istedik. Eseri giriş ve iki bölüm üzerine kurduk. Giriş bölümünde Sa‘dî Çelebi’nin yaşadığı XVII. yüzyılın ikinci yarısını ele aldık. Birinci bölümde ise önce Sa‘dî Çelebi’nin hayatını, edebî yönünü araştırdık. Ardından Divan’ın nüshalarını ve imla hususiyetlerini değerlendirdik ve Divan’ı çeşitli başlıklar altında inceledik. Birinci bölümdeki çalışmalarımızı bir sonuçla özetledik. Çalışmamızın ikinci bölümünü Sa‘dî Çelebi Divanı’nın tenkitli metni oluşturmaktadır. Divan’ın tenkitli metnini İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi ile Fatih Millet Kütüphanesindeki nüshalardan hazırladık. Tenkitli metni hazırlarken önce nüshaları okuduk ve her iki nüshanın öne çıkan taraflarını ve farklarını gördük. Daha sonra tenkitli metni hazırladık. Divan’da bulunan Farsça ve Arapça şiirleri tenkitli mete almadık. İkinci bölümden sonra inceleme ve tenkitli metni kapsayan karma indeks gelmektedir. Sonra metnin anlaşılmasına yardım edeceği düşüncesiyle bir seçme sözlük yaptık. Sözlüğe kelimelerin sadece metinde geçen anlamlarını almaya gayret ettik ve bazılarının beyitteki yer(ler)ini gösterdik [mesela nîm-nigeh (Far.): yarım bakış, yan bakış, göz ucuyla bakma 19/1, 31/1]. Daha sonra kaynakçaya yer verdik. En sona da tenkitli metne esas olan nüshalardan İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY No: 617’de kayıtlı yazma nüshanın tıpkıbasımını ekledik. Bu eser 1994’te hazırladığımız yüksek lisans tezimizin yeni baştan gözden geçirilmesiyle oluştu. Biz eseri tez olarak hazırladığımızda metni mikrofilmlerinden okumuştuk. Şimdi ise CD’lerinden yeni baştan okuduk. Böylece ilk okumamızdaki bazı yanlışlarımızı düzeltme fırsatımız oldu. Yine de çalışmamızın hatalardan uzak olduğunu söyleyecek değiliz. Böylesi çalışmaların zorluğu ve hatasız olmadığı erbabının malumudur. Bu bakımdan okuyucuların yapıcı tenkitlerini bekleriz. Bu tenkit ve farklı bakış açılarının bundan sonraki çalışmalarımıza ışık tutacağına inanmaktayız. Eserin basılmasını sağlayan başta Rektörümüz Sayın Prof. Dr. Hüseyin KARAMAN Bey’e teşekkürlerimi sunuyorum. Ayrıca Üniversitemiz Yayın Komisyonu’nun değerli üyeleri Prof. Dr. Orhan Kemâl TAVUKÇU’ya, Prof. Dr. Hasan EFE’ye ve Prof. Dr. Selami ŞAŞMAZ’a da teşekkür ederim. Eseri yüksek lisans tezi olarak hazırlarken ilminden ve tecrübesinden yararlanmaya çalıştığım tez danışmanı hocam Sayın Prof. Dr. Kemal YAVUZ’a burada bir kez daha teşekkür ediyorum. Ayrıca o dönemde derslerine devam ettiğim hocalarım Sayın Prof. Dr. Şeyma GÜNGÖR’ü şükranla, şimdi merhum olan Prof. Dr. Ali ALPARSLAN’ı da (öl. 2006) rahmetle anıyorum. Hasan Ali ESİR Rize, 2013