Şehristânî’nin el-Milel ve’n-Nihal’ine göre İmâmiyye’nin imamet nazariyesi (farklı Mâkâlât gelenekleriyle kıyaslama)

Abstract

İslâm mezhepleri tarihi klasik kaynakları içerisinde önemli bir yere sahip olan Şehristânî’nin el-Milel ve’nnihal adlı eseri, mukaddimesi ve objektifliği ile öne çıkmıştır. Mezhepleri tarafsız olarak aktaracağını belirten Şehristânî’nin, bu ilkesine ne denli sadık kaldığı İslâm mezhepleri hakkında doğru bilgi edinmemiz açısından önemlidir. Bu eserin İmâmiyye mezhebini esas alarak yaptığımız araştırmamızda, İmâmiyye’nin ve tâli kollarının görüşlerinin, Eş‘arî, Müstakil Sünnî (İbn Hazm), Mürciî-Hanefî ve Zeydî-İsmâilî-İmamî gelenekten gelen eserlerle kıyaslanarak, bilgilerin geçerliliği tespit edilmeye çalışılmıştır. Eş‘arî geleneğin önemli bir temsilcisine ait el-Milel adlı eserde, İmâmiyye mezhebinin bazı görüşleri eleştirilmiş, bazı İmâmiye’ye ait inanç esasları anlamsız ve tuhaf karşılanmıştır. Buna rağmen Şehristânî’nin genel anlamda tarafsızlık ilkesini korumaya riayet ettiği görülmüştür. İmâmiyye’ye ait görüşlerin farklı mâkâlât gelenekleriyle karşılaştırıldığında örtüştüğü tespit edilmiştir.

Shahristani's work al-Milal wa’l-nihal, which has an important place among the classical sources of the history of Islamic sects, has come to the fore with its introduction and objectivity. The extent to which Shahristani, who stated that he would convey the sects impartially, was faithful to this principle is important for us to obtain accurate information about Islamic sects. In our research based on the Imamiyyah sect of this work, the views of the Imamiyyah and its subordinate branches has been tried to determine the validity of the information by comparing with the works from the Ash’ari, independent Sunni (Ibn Hazm), Murjiite-Hanafi and Zaydi-Ismaili-Imami traditions. In al-Milal, a work by a prominent representative of the Ash’ari tradition, some of the views of the Imamiyyah sect were criticized, and some of the belief principles of the Imamiyya were considered meaningless and strange. Nevertheless, it is observed that Shahristani generally respected the principle of impartiality. It was found that the views of the Imamiyya overlap when compared with different maqalat traditions.