Türk siyasal yaşamında muhtıra geleneğinin tezahürü olarak Halaskârân-ı Zabıtân grubu: Sebepleri ve sonuçları üzerine bir değerlendirme

Abstract

II. Meşrutiyet, Modern Cumhuriyet’in temellerinin atıldığı bir dönemdir ve bu dönemin en önemli aktörlerinin başında yurt dışında örgütlenen ve Batılılaşma fikriyatını gaye-i hayal edinen İttihat ve Terakki Cemiyeti yer almaktadır. Zamanla siyasal yaşamın odak noktası haline gelen Cemiyet, parlamenter sistemin tanıtılması ve topluma mal edilmesine öncülük etmiştir. Ancak, Cemiyet’in ordu ile iç içe geçmiş girift yapısı çeşitli müdahalelerle parlamenter rejimin terk edilmesine, ordu içerisinde muhtelif hizipleşmelerin ve bölünmelerin belirmesine sebebiyet vermiştir. Bahse konu klikleşme oluşumlarından biri Halaskârân-ı Zabıtân Grubu’nun ortaya çıkışıdır. Bu Grubun önemi siyasal yaşamda fiziki bir mevcudiyeti bulunmamasına rağmen muhtıralarla İttihatçı iktidarın düşmesine yol açmasıdır. Bu bağlamda bir ilki oluşturmaktadır ve II. Meşrutiyet döneminde cereyan eden bu hadise, çok partili siyasal yaşamın muhtelif dönemlerinde tekerrür etmiştir. Bu itibarla askeri muhtıraların anlaşılabilmesi adına muhtıra geleneğinin ortaya çıkmasına, kurumsallaşmasına, gelenekselleşmesine veya bir alternatif olarak başvurulmasına yol açan oluşumlardan biri olması itibariyle Halaskârân-ı Zabıtân Grubu kıymetlidir. Buna rağmen söz konusu Grubu irdeleyen çalışma sayısı oldukça sınırlıdır. Bu doğrultuda, mevcut çalışma İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne karşı bir tepki hareketi olarak ordu içerisinde hizipleşen Halaskârân-ı Zabıtân Grubu’nun (Kurtarıcı Subaylar) ortaya çıkışı, sebepleri ve sonuçlarıyla Türk siyasal yaşamı bağlamındaki konumunu sorgulamayı hedeflemektedir. İlk olarak, dönemin siyasi atmosferi resmedilmekte ve akabinde Halaskârân-ı Zabıtân Grubu’nun ortaya çıkmasına kaynaklık eden temel sebepler üç noktada incelenmektedir. Nihayetinde, Grubun kurucu kadrosu, amaçları ve siyasal hayat açısından yol açtığı sonuçlar ele alınmaktadır. Çalışmanın modern siyasal yaşamda cereyan eden muhtıraların anlaşılmasına ışık tutacağı ve kaynaklık edeceği çıkarımında bulunulabilir. Bu minvalde, mevcut çalışma Türk siyasal yaşamında ilk defa bir hükümetin muhtıra ile iktidarı kaybetmesine yol açan bir çıkış stratejisi ve dönemin muhalif gruplarının başarısı olarak ifade edilebi-lecek Halaskârân-ı Zabıtân Grubu’nu detaylıca ele alması bakımında dikkate değerdir.

The Second Constitutional Monarchy was a period upon which the Modern Republic was founded, and the most important actors of this period were the Committee of Union and Progress, which was organized abroad and adopted the idea of Westernization as the goal of the ideal. The Committee, which became the focal point of political life in time, pioneered the introduction of the parliamentary system and its appropriation to society. However, the intricate structure of the Committee, which was intertwined with the army, led to the abandonment of the parliamentary regime with various interventions, and the emergence of multiple schisms and divisions within the military. One of the clique formations in question is the emergence of the Halaskârân-ı Zabıtân Group. The importance of this group is that although it did not have a physical presence in political life, it led to the fall of the Unionist power with memoranda. In this context, it constitutes a first, and this incident, which took place in the Second Constitutional Period, recurred in various periods of the multi-party-political life. In this respect, Halaskârân-ı Zabıtân Group is valuable as it is one of the formations that led to the memorandum tradition's emergence, institutionalization, traditionalizing or substituting in order to understand the military memorandums. However, the number of studies examining this Group is quite limited. In this direction, the present study aims to question the position of the Halaskârân-ı Zabıtân Group (Rescue Officers), which faction within the army as a reaction movement against the Committee of Union and Progress, in the context of Turkish political life with its emergence, causes and consequences. First, the political atmosphere of the period is depicted and subsequently, the main reasons that led to the emergence of the Halaskârân-ı Zabıtân Group are examined in three points. Finally, the founding staff of the Group, its aims, and its consequences in terms of political life are discussed. It can be deduced that the study will shed light on and be a source for the understanding of the memorandums that have taken place in modern political life. In this respect, the present study is noteworthy in that it deals in detail with the Halaskârân-ı Zabıtân Group, which can be expressed as an exit strategy that led to the loss of power by a government with a memorandum for the first time in Turkish political life, and the success of the opposition groups of the period.