İşlevsel bağlamiyla ri̇ze ağzindaki̇ ünlemler

Abstract

İnsanlığa ait heyecan, korku, üzüntü, sevinç, pişmanlık, istek, özlem, şaşkınlık gibi çeşitli duygu durumlarını veya düşünceleri yansıtması yönünden dünya üzerinde konuşulan tüm dillerde yer alan sözcükler olan ünlemler; çeşitli duyguların aktarılması veya eylemlerin ifade edilmesinde önemli işleve sahip bir sözcük türüdür. Duygu ve düşün-celeri en kısa ve etkili bir şekilde anlatmaya yarayan görevli ve anlamlı sözcüklerdir. Hem yazı dilinin hem de ko-nuşma dilinin ürünü olan ünlemler, konuşma dilinde daha da etkilidirler. Türklük Bilimi çalışmalarında tür, kapsam, sınıflandırma gibi çeşitli yönleriyle tartışmalı bir konu olan ünlem, yapı ve kullanım yönünden isim, fiil gibi diğer dil unsurlarından farklılık gösterir. Tek başına bir anlamı olmayıp cümledeki bağlama göre anlam kazanan ünlemler, Türkiye Türkçesi ağızlarında birçok farklı işlevde kullanılmaktadırlar. Buna bağlı olarak Rize ağzındaki ünlemlerin kullanılışlarını işlevlerine göre tespit ederek değerlendirmenin amaçlandığı bu çalışmada öncelikle ünlemlerle ilgili alan yazını taranarak teorik alt yapı oluşturulmuştur. Daha sonra tarama ve derleme yöntemiyle Rize ağzındaki ün-lemler belirlenmiştir. Çalışmanın sonucunda duygu değerleri ve cümledeki bağlama kattıkları anlamlar doğrultu-sunda Rize ağzında 141 ünlem ve bu ünlemlerin üstlendiği 25 işlev tespit edilmiştir.