Kentsel odak mekânlarındaki “görsel odakların” sokak sistemleriyle ilişkileri: Anadolu Yerleşmeleri örneği

Abstract

Kentsel odak mekânı kavramı toplumsal yaşam ve yerleşme kültürüne bağlı olarak farklılaşabilmektedir. Kentsel dokunun ana belirleyicilerinden olan sokaklar, sokakların morfolojik yapıları ve birbirleriyle ilişkileri, kesişme-buluşma biçimleri kentsel odak mekanlarının biçimsel yapılarını etkileyebilmektedir. Yerleşmeler planlı ve plansız olarak sınıflandırıldığında plansız yerleşmelerin tekrarlanmayan kendine özgü biçimlenmeleriyle planlı yerleşmelerden farklılaştıkları görülmektedir. Çalışma “yerleşme alanı – yerleşme alanlarındaki odak noktaları – yerleşme alanlarındaki odak noktalarının görsel odakları” arasındaki hiyerarşik yapı üzerine kurgulanmakta, geleneksel Anadolu yerleşmelerdeki sokak kesişim sistemleriyle oluşan sokak mekanları ve meydanlar kapsamında yürütülmektedir. Bu kapsamda kentsel toplanma mekanlarına ait tipolojik ve morfolojik yapının ortaya konması, toplanma mekanlarında mekân dizimi visibility (görülebilirlik) analiziyle görsel odak noktalarının ortaya konması ve sokak sistemleri ile aralarındaki ilişkiler, görsel odak noktalarının kentsel mekânda bulunma biçimlerine bağlı tipolojiler, sokak sisteminin değişimiyle görsel odak noktalarında ortaya çıkan değişikliklere ait morfolojik seriler irdelenmektedir. Çalışma kapsamında sokak eksenlerinin kesişme noktalarının/bölgeleri ile mekan dizimi yöntemiyle elde edilen görsel odak noktalarının birbirine benzer oldukları, sokak mekanlarındaki görsel odaklarının sokak mekanını çevreleyen düşey düzlemlerin tek kenarında, meydanlardaki görsel odak noktalarının meydanı çevreleyen düşey düzlemlerin iki kenarında yoğunlaştıkları görülmekte, bu durumun dinamik-sokak ve statik-meydan doğal yapısının bir sonucu olarak ortaya çıktığı değerlendirilmektedir.